W ubiegłym roku przyszło nam pożegnać jedną z ikonicznych postaci współczesnej nauki, człowieka o wielkim umyśle i wielkim duchu, który, mimo wyniszczającej choroby, osiągnął rzeczy wielkie i pchnął nas jeszcze dalej ku zrozumieniu Wszechświata. Mowa, rzecz jasna, o Stephenie Hawkingu, astrofizyku z Cambridge, badaczu czarnych dziur i odkrywcy promieniowania przez nie emitowanego (nazwanego później na jego cześć). Mimo stwardnienia zanikowego bocznego, bycia przykutym do samojezdnego wózka inwalidzkiego oraz niepomyślnych rokowań dających mu ledwie parę lat życia, nie tylko dożył sędziwego wieku, ale przez cały czas pozostawał osobą tryskającą humorem. Jego wizerunek pojawiał się w modnych serialach, zaś jego książka, „Krótka Historia Czasu”, utrzymywała się na szczycie listy bestsellerów według British Sunday Times przez ponad dwieście tygodni. Dzięki uprzejmości wydawnictwa Zysk i S-ka możemy kolejny raz zagłębić się w myśli wielkiego naukowca, poznać jego punkt widzenia na zagadki, które od wieków trapią ludzkość, a także dowiedzieć się czegoś na temat jego życia prywatnego. Oto „Krótkie Odpowiedzi na Wielkie Pytania”, zbiór popularnonaukowych esejów na przeróżne tematy, ostatnie spisane dzieło Stephena Hawkinga.

Oprócz przedmowy, słowa od wydawcy, wstępu, posłowia i podziękowań, „Krótkie Odpowiedzi...” składają się z dziesięciu krótkich, tematycznych rozdziałów, w każdym z których omówiony jest pogląd Hawkinga na jakąś istotną kwestię. Znajdziemy tutaj wypowiedzi astrofizyka o rzeczach, które na pewnym etapie życia zajmują każdego – o początku istnienia Wszechświata czy obecności Boga, a także problemach znanych przede wszystkim fanom fantastyki naukowej, jak przewidywanie przyszłości, sztuczne inteligencje, podróże w czasie. W rozdziale o czarnych dziurach Hawking opowie również trochę o życiowym dorobku, swojej pracy naukowej, w kolejnych tekstach wyrazi opinię na temat kolonizacji planet innych niż Ziemia, a nawet możliwości istnienia w gdzieś w Kosmosie inteligentnego życia. Rozpiętość tematyczna jest imponująca.

Jedną z najważniejszych zalet książki jest fakt, że na każdy z omówionych w niej tematów Hawking wypowiada się z pozycji autorytetu, popierając swoje rozmaite twierdzenia dowodami o pochodzeniu czysto naukowym. Nie ma tu miejsca na czcze gdybanie. Stephen Hawking nie boi się przyznać, że czegoś nie wie lub nie jest pewien – na wiele tematów spekuluje, jednak zawsze jest to spekulacja poparta solidnymi podstawami. Już samo to, w dobie Internetu zalanego przez wątpliwe źródła informacji, stanowi o wartości tej pozycji.

Wiele z tekstów popularnonaukowych zawodzi na polu przystępności – tutaj bywa z tym ciężko, jednak nie ze względu na wady samej publikacji. Styl autora jest wyśmienity, nacechowany nierzadko autoironicznym humorem, zaś trudna do przyswojenia informacja przetykana jest żartobliwymi wstawkami odpowiednio często, by dać umysłowi chwilę wytchnienia, a jednak na tyle rzadko, by nie rozwodnić tekstu. Wprawny czytelnik wychwyci tu kilka nawiązań do popkultury, które jednoznacznie zdradzają Hawkinga nie tylko jako wybitny umysł i oratora naukowego postępu, ale również miłośnika science fiction, zupełnie takiego, jak wielu z nas!

Nie oszukujmy się jednak – tematyka „Krótkich Odpowiedzi...” jest trudna. Hawking stara się jak tylko może, by przystępnie wytłumaczyć najbardziej podstawowe założenia teorii strun albo dlaczego tak istotne są poszukiwania „teorii wszystkiego”, jednak informacja taka nie będzie przyswajalna dla każdego, a do jej zrozumienia wymagany jest co najmniej licealny poziom zrozumienia nauk ścisłych. Drugie ryzyko związane jest nie tyle z formą, co z rodzajem prezentowanych tu wiadomości – do czytania czegoś takiego trzeba mieć umysł otwarty, chłonny, zdolny poddać w wątpliwość wszystko, co wie i w co wierzy. Naukowy osąd jest niepodważalny i bezlitośnie rozprawia się z uprzedzeniami – tylko jego akceptacja pozwoli lepiej zrozumieć rzeczywistość, która nas otacza. Ci, którzy nie są do tego zdolni, rozgniewani i zniesmaczeni pewnie przerwą czytanie. A szkoda.

Podsumowując, „Krótkie Odpowiedzi na Wielkie Pytania” stanowią trudną, choć wciągającą lekturę popularnonaukową, pozwalającą dowiedzieć się całkiem sporo o aktualnym stanie wiedzy w zakresie nauk fizycznych. To zarazem pożegnalny list Stephena Hawkinga, jednego z najgenialniejszych umysłów naszej epoki – i przypuszczalnie największego autorytetu w sprawach nauk ścisłych od czasów Alberta Einsteina. Wszystko to sprawia, że po jego ostatnią publikację zdecydowanie warto sięgnąć. Polecam każdemu, kto choć trochę interesuje się światem, w którym żyje.