Misja na Gereonie, twierdzy Chaosu w samym sercu terytorium wroga, powiodła się – przetrzymywany na okupowanym przez siły Anakwanara Seka świecie zdradziecki generał został zabity, zanim wyjawił najgłębsze sekrety, które mogły przesądzić o sukcesie lub porażce Krucjaty Sabbat. Wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu tuzin komandosów pod przewodnictwem Komisarza Gaunta wykonał zadanie i po dwóch latach absolutnego braku kontaktu powrócił na Ancreon Sextus. Zamiast zaszczytów czekają na nich jednak wrogość i podejrzenia o sprzyjanie wrogom Imperium – a gdy okazuje się, że Pierwszy i Jedyny z Tanith przestał istnieć jako jednostka, Gaunt będzie musiał dać z siebie wszystko, by ocalić swoich niegdysiejszych żołnierzy przed bezsensowną śmiercią na linii frontu, jednocześnie odpierając oskarżenia o to, że on i jego ludzie ulegli na Gereonie wpływom Chaosu i noszą w sobie jego skazę. Oto kolejna, dziewiąta już powieść z cyklu „Duchy Gaunta” autorstwa Dana Abnetta: „Ostatni Rozkaz”.

Książka, ku mojemu rozczarowaniu, nie kontynuuje wątku niebezpiecznej misji na tyłach wroga, zamiast tego przenosząc akcję o kilkanaście miesięcy do przodu i osadzając ją z powrotem na froncie Krucjaty. Innymi słowy – wszystko powoli wraca do normy. Powoli, gdyż, jak się okazuje, Gaunt nie odzyskuje natychmiast dowodzenia nad Duchami, które zmuszone są służyć u boku 81. regimentu z Belladonu pod przewodnictwem komisarza Wilde'a. W tym czasie sam Ibram wykonuje zadania typowe nie tyle dla oficera, co dla komisarza, usiłując rozwiązać zagadkę notorycznego spadku morale i przejawów psychozy u z pozoru dobrze prosperujących żołnierzy. Ofensywa na Ancreonie wydaje się stać w martwym punkcie, gdy wróg w miejsce każdego zniszczonego oddziału sprowadza do obrony starożytnego miasta Sparshard Mons – nie wiadomo, skąd – kolejne formacje. Kluczem do rozwiązania obu tych kwestii staną się powracający z Gereonu komandosi – i to, co zmuszeni byli oglądać w samym sercu terytorium wroga...

Pierwsza myśl, która przychodzi mi do głowy po przeczytaniu dziewiątej odsłony „Duchów Gaunta” jest taka, że to niezwykle chaotyczna książka. Jest tu niby główny wątek – ofensywa na Sparshard Mons pochłaniająca coraz więcej ofiar – ten jest jednak tylko i wyłącznie tłem dla Duchów usiłujących przeżyć kolejne starcia z wrogiem. Abnett przyzwyczaił nas już do takiej konstrukcji – mali, niewiele znaczący, bezsilni ludzie wobec koszmaru wojny większej niż jakiekolwiek wyobrażenie – jednak przy wszystkich dotychczasowych odsłonach „Duchów Gaunta” mimo wszystko miałem wrażenie, że w tych książkach o coś chodziło. Tutaj, owszem, pojawia się parę wątków związanych z ważniejszymi postaciami serii – głównie opierających się na tym, jak bardzo powracający z Gereonu żołnierze zmienili się i jak to wpłynęło na ich relacje z resztą Pierwszego i Jedynego – ale wszystko to wydaje się nieuporządkowane, oderwane od reszty, zwłaszcza kiedy główny wątek powieści tak naprawdę rozwiązuje się sam, przypadkiem. Fabularnie to, przynajmniej w moim odczuciu, jedna ze słabszych części serii jak dotąd.

Pomimo tego, „Ostatni Rozkaz” pozostaje powieścią niezwykle nastrojową, dobrze osadzoną w ponurym, gorzkim klimacie czterdziestego pierwszego tysiąclecia. W całkiem interesujący sposób ukazano tutaj obecną na każdym kroku podejrzliwość wobec każdego, kto mógłby mieć cokolwiek wspólnego z knowaniami Chaosu – nawet kogoś tak wielkiego, znanego i zasłużonego jak Ibram Gaunt czy jego ludzie. Weterani samobójczej misji spotykają się z nieufnością i wyobcowaniem na każdym kroku: dowództwo napuszcza na nich Inkwizycję, dla której w oczywisty sposób szpieguje nowy adiutant komisarza, a dawni towarzysze broni odnoszą się do nich z dystansem i rezerwą. W świecie Warhammera 40 000 trudno wyobrazić sobie inny rozwój wypadków – a Dan Abnett po raz kolejny udowadnia, że jest to konwencja, którą poznał i wyczuł bardzo dobrze.

Nic dodać, nic ująć. Mimo nieco nieprzemyślanej i niezgrabnie poprowadzonej fabuły, „Ostatni Rozkaz” stanowi jeszcze jedną dawkę tego, co polubiliśmy w cyklu o przygodach Pierwszego i Jedynego z Tanith – obrazu bezlitosnych pól walki świata przyszłości, charakternych bohaterów, wartkiej akcji. Jego nowa odsłona, bez względu na swoje przywary, pozostaje obowiązkową lekturą dla fanów uniwersum, twórczości Dana Abnetta czy Duchów Gaunta w szczególności.

Armageddon (wcześniej Ullanor Prime, o czym wiedzą nieliczni), stolica sektora Armageddon, byłą jednym z ważniejszych dostawców promethium dla Segmentum Solar. Jako planeta o niebagatelnym znaczeniu strategicznym, stanowiła łakomy kąsek dla tych, którzy chcieliby obrócić Imperium Człowieka w ruinę – Armageddon oblegały już armie Chaosu pod przywództwem samego Angrona, a prawie pięćset lat później hordy orków zebrane pod sztandarami wodza Ghazghkulla Thraki. Obrońcom planety jak do tej pory udawało się obronić, jednak zazwyczaj płacili za to wysoką cenę. Bez względu na to, Thraka został pokonany, ale nie zabity... I, gdy zebrał kolejną hordę, wrócił na niedawne pole bitwy, by rozpocząć nową rzeź. Rzeź, która jest tematem „Helsreach”, drugiej odsłony cyklu „Bitwy Kosmicznych Marines”, wydawanego w Polsce przez Copernicus Corporation. Tym razem zadanie opowiedzenia o jednej z najkrwawszych bitew w historii tej formacji wziął na siebie Aaron Dembski-Bowden.

Naprzeciw hordy staje łącznie dwadzieścia imperialnych formacji, w tym zakon Mrocznych Templariuszy. Przywództwo nad krucjatą, która wyrusza na powierzchnię, powierzono świeżo mianowanemu Rekluzjarsze, Grimaldusowi. Wraz z piątką swoich najbliższych towarzyszy oraz całą kompanią Templariuszy przyjdzie mu organizować obronę Kopca Helsreach, jednego z najważniejszych punktów wydobycia promethium. Misja od samego początku wydaje się marszem na pewną śmierć, niegodnym Templariusza – jednak rzeź tysięcy orków nie będzie jedynym zadaniem Rekluzjarchy na powierzchni Armageddonu. Obrońcy nie mają bowiem najmniejszych szans, jeśli wsparcia nie udzieli im Legio Titanica – odłam Kościoła Maszyny opiekujący się Tytanami, olbrzymimi mechami bojowymi, zaś i to nie wystarczy, jeśli z trzewi ogromnego bunkra nie uda się wydobyć Oberona, tajemniczego projektu Mechanicus. Jak skłonić do pomocy starą kapłankę, jednocześnie dopuszczając się największej profanacji jej religii? Grimaldus będzie musiał znaleźć rozwiązanie, zmagając się też z własnymi demonami...

„Helsreach” czyta się bardzo dobrze. Olbrzymią zasługę mają w tym znakomite, nastrojowe opisy, świetnie oddające specyficzny klimat uniwersum, w którym utrzymana jest powieść. Sporo miejsca poświęcono tu, oczywiście, Tytanom, obrzędom otaczającym te najświętsze z maszyn i sposobowi ich działania. Mieszanka zaawansowanej technologii, tak złożonej, że niezrozumiałej i napawającej obawą nawet tych, którzy się nią opiekują, z religijnym bełkotem kapłanów w czerwieni, jest smaczkiem, którego brakowało mi w wielu innych powieściach osadzonych w czterdziestym pierwszym tysiącleciu. Świetnie przedstawiony jest ponury, zdewastowany świat Armageddonu, gdzie niezliczone masy ludności gnieżdżą się w ogromnych miastach, oddzielonych jedno od drugiego martwą pustynią czarnego popiołu. Samo to sprawia, że gdyby ktoś zapytał mnie, o co właściwie chodzi w tej całej „czterdziestce”, podałbym mu właśnie książkę Dembskiego-Bowdena.

Bardzo nierówna jest natomiast kreacja bohaterów, których losy będziemy śledzić na tle ogromnego konfliktu. Główny protagonista, Grimaldus, jest... beznadziejny. Z tak rozlazłym usposobieniem po prostu zdumiewa, że w ogóle został Templariuszem (zamiast, bo ja wiem, świątynnym serwitorem?). Ciągle na coś narzeka – a to sława mistrza przyćmiewa jego własną, a to Marines z zakonu Salamander walczą niehonorowo, a to bracia umierają w walce i jemu też pewnie przyjdzie tu umrzeć... Pląta się ciągle gdzieś pomiędzy bitewną furią a jękiem godnym szesnastoletniego buntownika z grzywką, w żadnej sekundzie swojej bytności na Armageddonie nie pokazując ikry, która powinna cechować aniołów samego Imperatora i – co gorsza – nie przekonując czytelnika, że nim jest. Mam wrażenie, że głównym protagonistą zrobiono go tu trochę na siłę, żeby powieść pasowała do założeń cyklu, a przecież w bitwie brała udział cała masa świetnych, charakternych i rozpoznawalnych postaci, które być może ciekawiej opowiedziałyby tę historię – na przykład komisarz Yarrick...

...albo jeden z milionów gwardzistów, szeregowiec Andrej, z którego perspektywy także przyjdzie nam śledzić kilka rozdziałów. Andrej zdaje sobie sprawę z tego, że prawdopodobnie nie przeżyje inwazji orków. I wiecie co? Ani na chwilę nie traci przez to zimnej krwi i dobrego humoru. Ba, ma ich tyle, że jest w stanie obdzielić nimi cały oddział oddanych mu pod komendę cywilów – tak jest, zwykłych, przestraszonych robotników, którzy jeszcze ani razu w życiu nie mieli w dłoniach karabinów! – i poprowadzić ich nawet jeśli nie do zwycięstwa, to chociaż do godnej, honorowej śmierci. To dużo ciekawsze, bardziej inspirujące i po prostu bardziej strawne dla czytelnika niż rozterki biednej, nieszczęśliwej, niekochanej idealnej maszyny do zabijania zakutej we wspomagany pancerz, zmuszonej rzezać tysiące zielonoskórych przez zły, niesprawiedliwy los. Ech.

Ciekawych drugoplanowych bohaterów jest tu więcej. Princepsa Zarha, staruszka sterująca Tytanem klasy Imperator, major Ryken, adiutant Cyria Tyro, techmarnie Jurisian – Mistrz Kuźni Templariuszy... Każde z nich wydaje się ciekawszym wyborem na głównego protagonistę i to oni, nie rozlazły Rekluzjarcha, najbardziej pchają fabułę do przodu, ale też sprawiają, że czytelnikowi chce się ją poznawać. I chociaż to Grimaldus otrzyma tytuł „bohatera Helsreach”, ani na chwilę nie ma wątpliwości, kto naprawdę był tutaj bohaterem. Bardzo wyraźnie zaznacza to sam autor w zakończeniu – bardzo mocnym, gorzkim stosownie do realiów, w jakich dzieje się jego powieść.

Wyjąwszy moje narzekania na Grimaldusa, uważam, że „Helsreach” jest znakomitą kontynuacją bardzo dobrze rokującego cyklu. Fabuła trzyma w napięciu, opisy bitew są naprawdę wysokiej jakości, klimat aż wylewa się spomiędzy okładek. To pozycja obowiązkowa dla każdego fana tego uniwersum – ba, poleciłbym ją nawet tym, którzy z Warhammerem 40000 dopiero zaczynają swoją przygodę i chcieliby wiedzieć więcej o tym niezwykłym kosmicznym techno-fantasy.

Noc. Wszędzie cicho i głucho. W pewnym domu morderca o imieniu Jack pozbawia życia niemal całą rodzinę. Niemal, bo przed jego nożem ucieka, co prawda nieświadomie, mały chłopiec. Swoje niemowlęce kroki kieruje na znajdujący się na pobliskim wzgórzu… cmentarz. Zabójca podąża jego śladem i wydawałoby się, że zaraz go dopadnie, ale dusze spoczywające na nekropolii w ostatniej chwili chronią dziecko przed śmiercią. Od tej pory mały Nikt zostaje obdarzony Swobodą Cmentarza. Czy przetrwa wśród starych nagrobków? Jakie przygody go czekają? Czy tajemniczy Jack w końcu go dopadnie? O tym przekonacie się, czytając tę książkę.

Neil Gaiman nauczył swoich czytelników, że każda opisywana przez niego historia bazuje na granicy dwóch światów – prawdziwego i nadprzyrodzonego. Tak jest również w „Księdze cmentarnej”. Każdy rozdział przedstawia etap z życia głównego bohatera - chłopca, który przez przypadek uniknął śmierci, ponieważ w odpowiednim momencie uciekł z łóżeczka. Nie wiemy, jak się nazywa. Imię Nikt, w skrócie Nik, zostaje mu nadane po znalezieniu go przez parę duchów na cmentarzu, które stają się dla niego przybranymi rodzicami. Miejsce to nie jest zbyt często odwiedzane i oprócz – co jest zrozumiałe – spoczywających zmarłych, mieszka tam również osobliwa postać o imieniu Silas. Bez trudu można się domyślić, że jest to osoba nadzwyczajna, wszak prowadzi nocny tryb życia. Silas zostaje również opiekunem Nika i jako jedyny może opuszczać mury cmentarza.

Jeżeli wydaje wam się, że mieszkanie na cmentarzu jest straszne i nieciekawe, to jesteście w błędzie. Dzięki Swobodzie Cmentarza, Nik może rozmawiać z duchami (od niektórych nawet dostać lanie, ale tylko wtedy, kiedy na to zasłuży) oraz być niezauważalnym dla śmiertelników. Mieszkając na cmentarzu, poznaje historie osób tam leżących, a nawet ociera się o pradawną moc uśpioną we wzgórzu. Wszystkie doświadczenia nabyte z racji mieszkania w tak nietypowym miejscu przygotowują go na ostateczne starcie, którego nie jest w stanie uniknąć.

Można powiedzieć, że ta historia oparta jest na znanym z mitologii i greckich tragedii motywie fatum – przeznaczenia, od którego nie można uciec. Zadanie przydzielone przez los jest nieuniknione. Nik stawia czoło swojej misji i stara się wykonać ją jak najlepiej.

Gdy czytałam „Księgę cmentarną”, towarzyszyło mi wrażenie swojskości. Autor operuje językiem w taki sposób, że to, co nadprzyrodzone, wydaje się być znajome. Nie czuje się dystansu. Dlatego nie dziwi fakt, że duchy prowadzą ze sobą dysputy, jak gdyby pozostawały żywe, albo że Nik, który jest jedynym nieumarłym na cmentarzu, potrafi przenikać przez ściany. W świecie Gaimana to, co jest uważane powszechnie za typowe, typowym nie jest. Jednak nie można nazwać tego światem na opak. Tutaj materialne łączy się z niematerialnym, cielesność z duchowością, racjonalizm z irracjonalizmem, magia z poznaniem. Te sfery przenikają się tak bardzo, że nie da się wyznaczyć między nimi jednoznacznej granicy. I to jest w prozie Gaimana najbardziej interesujące. Sama historia opowiedziana w niebanalny sposób wprowadza odbiorcę w świat, w którym wszystko jest możliwe. Typowy dla tego autora styl sprawia, że czytelnik, któremu przypadnie on do gustu, chce więcej i więcej.

Historia przedstawiona w „Księdze cmentarnej” stanowi wyimek z długich dziejów nekropolii na wzgórzu. Pojawienie się na niej małego chłopca i czas, w którym przyszło dorastać, jest jedynie częścią „życia” miasta umarłych. Warto po nią sięgnąć, szczególnie w tym ponurym, jesiennym czasie.

Nie ma chyba osoby, która lubiłaby czekanie. W kolejce do lekarza, przy kasie, na jakieś święto czy wakacje lub, jak w tym wypadku, na kolejną część historii, która nam się spodobała. I tak właśnie ja czekałem na dalsze losy Vincenta Thorpe’a, Szalonej Meg i reszty towarzystwa znanego z „Kronik Rozdartego Świata”. Szczególnie, że drugi tom zakończył się w takim miejscu, iż całą historię można by właściwie zamknąć, snując domysły, co dalej działo się w obu królestwach. Na szczęście Aleksandra Janusz nie pozostawia nas w niewiedzy i ciągnie opowieść dalej. Ale czy to na pewno taki dobry pomysł?

Bez zdradzania szczegółów: zapoznajemy się z dalszymi losami bohaterów znanych z poprzednich części cyklu. Ponownie zostają oni rozrzuceni po świecie (tym razem w samej Arborii – na głównym kontynencie – bo tylko tam rozgrywa się akcja) i mają postawione przed sobą różne zadania. Próbując osiągnąć swoje cele, będą musieli się zmierzyć z wrogim stronnictwem, które użyje wszelkich środków by ich powstrzymać w imię… No właśnie, czego?

Książka podzielona jest na części, wyznaczane poprzez losy kolejnych postaci, gdzie opowiadana jest część przebytej przez nich drogi i towarzyszące temu wydarzenia. Dla przykładu, opisany jest dzień Vincenta, by po chwili przejść do tego, co porabia Kathryn w zupełnie innym miejscu i czasie, a następnie śledzić poczynania Margueritte, oddalonej o kolejne kilometry i umiejscowionej w zupełnie innym ośrodku czasowym. Tak, bywa to niesamowicie mylące, a długość kolejnych takich partii i to, że każda postać/grupa dochodzi do prawdy o tym, co tak naprawdę się dzieje osobno, sprawia, że czytelnik zaczyna się gubić. Nie pomaga fakt, że w pewnym momencie grupy, a właściwie pary, zaczynają się dzielić i mieszać, przez co nie wiadomo już, gdzie i kiedy kto jest i co właściwie już wie, a co odkrył ktoś inny. Kilka razy zdarzyło mi się zgubić i nie rozumiałem, dlaczego wydarzenia z jednego miejsca nie wpływają na to, co dzieje się w innym, po czym odkrywałem, że tam ono jeszcze nie nastąpiło, by po chwili w innym miejscu, zupełnie inny człowiek już mówił o tych samych kwestiach. Teoretycznie w orientacji miały pomóc dopiski umieszczone przed każdą częścią, oznajmiające kto, gdzie i ile wcześniej lub później względem poprzedniej partii jest opisany, ale przy akcji dziejącej się jednocześnie w pięciu miejscach nawet to niewiele zmienia.

Z tego powodu trudno jest wczuć się w bieg powieści i złapać klimat. Kiedy już zaczyna iść w dobrym kierunku i zawiązuje się akcja, a strony książki przewraca się z większą częstotliwością, akcja przeskakuje do następnego fragmentu i znów trzeba zwolnić i od nowa wgryźć się w fabułę. Dodatkowo warto zaznaczyć, że sporo tu polityki i rozmów o dwóch światach, przez co całość trochę się ciągnie.

Poza względami technicznymi, o których już powiedziałem oraz częstymi i długimi rozmowami o losach dwóch Państw i zarządzania nimi, jest to nadal dobra książka. Opowiadana historia wciąga, a kilka przeskoków fabularnych między postaciami wprowadzonych było w takim miejscu, że nie dało się przestać myśleć o tym, co tam się działo dalej. Nie zabrakło też ciekawych zwrotów akcji czy różnych ukrytych żarcików, które można by spokojnie określić mianem „easter eggów”. Polecam czytać uważnie, a na pewno wyłapiecie odpowiednie nawiązania.

Podsumowując, jest to najsłabsza część z trzech dotąd napisanych, ale wciąż dobra i warta przeczytania. Mam nadzieję, że teraz, kiedy mamy za sobą wątki, które bardzo spowalniały jakąkolwiek akcję, autorka w czwartej części poprowadzi naszą rozbitą drużynę do szczęśliwego i zaskakującego finału, który pozostawi nas ze smutnym uczuciem zakończenia naprawdę dobrej historii.