Z Miroslavem Żambochem jest tak, że albo się jego twórczość uwielbia, albo nie cierpi, choć uczucia te lubią przechodzić z zimnych w gorące z każdą przeczytaną powieścią tego autora. W istocie, po świetnym „Na ostrzu noża” czy „Wilku samotniku”, a także zupełnie miernych „Ostatni bierze wszystko” czy „Bez litości” kompletnie już nie wiedziałem, czego mam się spodziewać po kolejnej powieści osadzonej w autorskim uniwersum pisarza z Czech. Wiedząc, że „Czas żyć, czas zabijać” będzie w całości skupiona wokół osoby ponurego rębajły Baklego zamiast Koniasza, dotychczasowego protagonisty serii, oczekiwania miałem dosyć niskie. I, jak to z oczekiwaniami bywa, zawiodłem się – drugi już zbiór opowiadań poświęcony Baklemu okazał się bowiem świetną, wciągającą lekturą na dwa przyjemnie spędzone wieczory.

Kim jest Bakly? Synem bogatego rodu, którego przeciwnicy doprowadzili do oskarżenia całej rodziny o czary. Niewielu udało się uniknąć stosu – ci, którym się powiodło, żyją tylko dzięki łasce pewnego wpływowego człowieka. Ów człek ma dobrze schowany akt oskarżenia i gwarantuje, że pozostanie on ukryty przed oczyma cesarskich urzędników... O ile na jego konto w banku wpływać będą regularnie bajońskie sumy. Żywot spędzony na odpłatnym użyczaniu swojego zbrojnego ramienia sprawił, że Bakly nie ma w sobie absolutnie niczego z wymuskanego szlachetki – to twardy, umięśniony olbrzym o złamanym wielokrotnie nosie i ciele pooranym bliznami, lubiący proste rozrywki oraz przypuszczalnie jeden z najniebezpieczniejszych ludzi na ziemi. Wkrótce przyjdzie mu spłacić ostatnią ratę okupu – czy po tym, co musiał przeżyć dla bezpieczeństwa swoich bliskich, zostanie mu jeszcze jakaś wola życia? Co jeszcze czeka na udręczonego kolosa, idącego przez życie po krwawym szlaku usłanym rozrąbanymi, połamanymi szczątkami wrogów?

„Czas żyć, czas zabijać” to zbiór, na który składają się cztery opowiadania różnej długości i jedna minipowieść. Razem z Baklym przyjdzie nam wziąć udział w wojnach gangów o kontrolę nad handlem opium („Do szpiku kości”), w ryzykownej wyprawie w samo serce pustyni, aby ukryć tam artefakt o niewyobrażalnej mocy („Pogoń za Czerwoną Gwiazdą”), zagłębić się w trzewia ziemi w desperackim pościgu korytarzami kopalni („W ciemności”), zaznać trudów życia alfonsa („Alfons”) a nawet zgłębić sekret, za sprawą którego mimo wielu odniesionych ran Bakly nadal żyje („Zabójca czarodziejów”). Rozpiętość tematyczna jest dość imponująca, ukazując świat Żambocha z wielu nieoczekiwanych stron, podobnie jak miało to miejsce w zbiorze „Krawędź żelaza”. Pamiętam swoje wrażenia z tamtej pozycji, szczególnie to, że rozmaite elementy z początku wydawały się do siebie nie pasować – i przypuszczam, że jeśli wasza pierwsza styczność z tą serią przypadnie właśnie na „Czas żyć, czas zabijać”, możecie być nią zdziwieni. Zapewniam jednak, że do rozmaitych dziwności da się przyzwyczaić, a nawet je polubić.

Bakly jako bohater wcześniej wywarł na mnie niezbyt pozytywne wrażenie. Pozostając pod wrażeniem Koniasza, „wrażliwego zabijaki”, trudno było mi spojrzeć łaskawym okiem na Baklego, osobę dużo mniej skomplikowaną niż wspomniany protagonista. O ile w „Bez litości” sprawiał wrażenie po prostu pozbawionego finezji prostaka, w którym nie ma niczego wartego opowiadania historii, o tyle teksty zawarte w „Czas żyć, czas zabijać” dodają mu nieco głębi i charakteru. Z początku zarysowany jako egoista i ktoś nieznośnie wręcz pragmatyczny, z czasem zaczyna okazywać pewne ludzkie odruchy – i chociaż wciąż pozostaje bezwzględnym mordercą, dla którego pozbawić bliźniego życia to jak splunąć, jawi się przy tym jako ktoś zaskakująco wielowymiarowy jak na trepa do wynajęcia. Po zakończeniu przyłapywałem się jeszcze na tym, że chętnie poznawałbym dalsze losy najemnika.

Reszta to atuty standardowe dla Żambochowej fikcji – dowcipnie prowadzona, płynna narracja, świetne opisy walk i gęsty, niepowtarzalny klimat świata obcego, ale dziwnie znajomego, prostego, ale pełnego niedopowiedzeń. Może odrobinę za często powtarzają się sytuacje, w których krytycznie ranny Bakly odnajduje w sobie nowe pokłady sił i mimo wszystko przeżywa, przezwyciężając zagrożenie, tak, że po pewnym czasie czytelnikowi z trudem przychodzi wiara w te cudowne przypadki – da się jednak przymknąć na to oko, jako że po pewnym czasie znajduje swoje fabularne uzasadnienie.

Czytając „Czas żyć, czas zabijać” bawiłem się świetnie, choć mamy przecież do czynienia z prostą literaturą rozrywkową. W rzeczy samej, w dobie coraz bardziej wymyślnych pomysłów na fabułę i konstrukcję świata jest czymś odświeżającym – poczytać o przygodach prostego rębajły, walącego się po ryjach z całą masą innych niesympatycznych gości, spędzającego wolny czas przy butelce gorzałki albo w kuźni. Kto zatęsknił za czymś takim, z pewnością będzie miał z przygód Baklego całą masę frajdy.

„Szepty pod ziemią” są ostatnią z dotąd przetłumaczonych na język polski książek o posterunkowym Peterze Grancie, który przemierza Londyn, goniąc za duchami, wampirami oraz innymi magicznymi stworzeniami. Powieść utrzymuje klimat poprzedniczek, a do tego znacznie poszerza stworzone przez Aaronovitcha uniwersum, tym razem prowadząc czytelnika do podziemi metropolii.

Autor wprowadza innowację już na poziomie budowy książki: treść podzielił na dni, między którymi rozpięta jest fabuła, rozpoczynająca się tydzień przed Bożym Narodzeniem. Nazwy poszczególnych rozdziałów pochodzą od miejsc, gdzie rozgrywa się akcja - w większości skoncentrowana na stacjach metra. Całe szczęście autor nie ulega nastrojowi świąt. Sprawa, którą zajmują się bohaterowie, nie ma nic wspólnego z reniferami czy pomocnikami Mikołaja: tym razem fabuła rozpoczyna się od pojawiającego się na torach kolejowych ducha, a następnie tajemniczego morderstwa Amerykanina, znalezionego na - o ironio! - stacji Baker Street. Trop zabójcy prowadzi do podziemnej sieci tuneli i ukrytych przejść.

W trzeciej części serii główny bohater zdaje się być już w pełni przyzwyczajony do dziwnych zdarzeń w swoim otoczeniu, ale nadal możemy dokładnie śledzić proces jego nauki pod czujnym okiem Nightingale'a. Obserwujemy, jak zdobywa doświadczenie i powoli kształtuje swój charakter. Po zaskakującym zakończeniu „Księżyca nad Soho” posterunkowemu towarzyszy też Lesley, której metodyczność i skoncentrowanie stanowią ciekawą przeciwwagę dla lekkomyślnego i ulegającego intuicji Petera. Poza młodymi adeptami magii pojawiają się też nowe postaci poboczne - równie barwne i wzbudzające sympatię.

Znaczącą poprawą względem poprzednich części jest to, że ciągłe wtrącenia przemyśleń bohatera i jego dygresyjnych obserwacji nie są już tak uciążliwe. Autor za pomocą Petera przedstawia bowiem czytelnikowi historyczne fakty i rzeczywiste miejsca, a następnie, trzymając się tych punktów zaczepienia, płynnie prowadzi fabułę powieści. Aaronovitch pokazuje, że nie tylko potrafi korzystać z pojawiających się w miarę rozwoju wydarzeń zmyślonych postaci, zjawisk czy kolejnych zaklęć, ale także, osadzając akcję pełną fantastycznych zjawisk na realnym gruncie, sprawić, że wydaje się ona nadzwyczaj logiczna i żywa.

O ile język i charakterystyczny styl powieści nie różnią się znacznie od tego z poprzednich części, to odniosłam wrażenie, że humor, stanowiący w owych zaledwie przyjemny dodatek, w „Szeptach pod ziemią” stał się jeszcze bardziej trafny i faktycznie bawi czytelnika. Poprawie ulega też tempo akcji: w trzeciej części cyklu interesujące, ale nieskutkujące żadnym postępem w fabule wątki zostają niemal zupełnie wyparte przez ciekawe zdarzenia skupione wokół prowadzonego przez bohaterów śledztwa.

Zaskakująco proste rozwiązanie zawiłej sprawy wychodzi na jaw po wielu fałszywych tropach i bardzo realnie oddanych postępach. Autor nie szczędził nam nawet obrazowego opisu wycieczki po kanałach ściekowych, jednak dzięki wartkiej akcji nie zauważałam, jak szybko ubywa stron do przeczytania.

Trzecia część serii o Peterze Grancie jest nie tylko udaną kontynuacją, ale też obrazem postępów autora, który coraz pewniej czuje się w uniwersum i naprawia błędy popełnione w pierwszej i drugiej części. „Szepty pod ziemią” to przede wszystkim pozycja wciągająca, pełna niespodzianek i oryginalnych rozwiązań - uważam ją za najbardziej wartą polecenia z całej serii, która dotąd ukazała się w Polsce, i z niecierpliwością czekam na kolejny tom.

Każdy student, którego czas nauki zmierza już powoli ku końcowi i ostatecznej bitwie na argumenty z komisją egzaminacyjną, zadaje sobie jedno pytanie: co robić po studiach? Opcji jest teoretycznie sporo, jednak rzeczywistość weryfikuje większość oczekiwań, sprowadzając marzenia i entuzjazm do poszukiwania sposobu na przetrwanie. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiście się, co mógłby robić po zakończeniu nauki taki Harry Potter? No, to w końcu fantastyka, powiecie, na pewno od razu znajdzie dobrze płatne i równie ekscytujące co nauka zajęcie! A jeśli jego plany i zamiary zostałyby pokrzyżowane… to co wtedy? Olga Gromyko w dość przewrotny sposób potraktowała swoją bohaterkę, w poprzednim tomie Kronik Belorskich sprawnie zajmującą stanowisko najlepszej uczennicy i wiedzącą dobrze, gdzie i jak chce spędzić resztę życia.

Wolha Redna zdała egzaminy śpiewająco. No, może nie do końca, jako że miało miejsce parę dziwnych i nie do końca wytłumaczalnych zdarzeń (jak blokada psychiczna nałożona na mistrza, która po prostu nie miała prawa się udać), niemniej całość zakończyła się względnym powodzeniem. Szczęśliwą i gotową do rychłego powrotu do Dogewy, gdzie czekać na nią ma oficjalne stanowisko, wiedźmę szybko wyprowadza z błędu sam mistrz. Otóż nici z pracy dla wampirów – bardziej prestiżowym miejscem na odbycie stażu ma być dwór królewski. Sprawa jest już ugadana, załatwiona, dokumenty podpisano, pokój dla młodej, ładnej absolwentki położony tuż przy sypialni króla (no, przecież zawsze można mu nie otwierać! Prawda?...) jest już przyszykowany. I tylko sama zainteresowana jakoś nie wygląda na zachwyconą. Z macek biurokracji nie da się wywinąć, ale to przecież ta słynna W. Redna – możemy być pewni, że załatwi sprawę po swojemu, na pohybel starym lubieżnym władykom!

Od czasu wydania przez Papierowy Księżyc „Zawód: Wiedźma” minęło sporo czasu, zanim mogłam nacieszyć oczy i serducho kontynuacją przygód mojej ulubionej adeptki. Dla wydawnictwa to rok przerwy, dla mnie – z rożnych przyczyn nawet więcej. Nie wiem, jak to było z autorką, ale w książce da się zauważyć pewien postęp w kwestii warsztatu pisarskiego. W drugim tomie nie uświadczymy już bowiem ani chwili sztucznego przestoju akcji, momentów, w których nie dzieje się kompletnie nic, a które byłyby rozwleczone do absurdalnej objętości tekstu, jak to miało miejsce w tomie pierwszym. Akcja prowadzona jest w dużo pewniejszy sposób, nie zbacza z ustalonego toru i nie daje uczucia znużenia. Dynamika jest taka, jak być powinna w przypadku tak żywiołowej i uwielbiającej wpadać w kłopoty bohaterki.

Ona sama zaś nie zmieniła się ani na jotę, chociaż motywy, które nią kierują, są już jakby bardziej… dorosłe? Wolha zdecydowanie chce wrócić do Dogewy, w pobliże władcy, co do którego jej uczucia są… są… no, są jakie są, chociaż ona sama jeszcze się do tego nie przyzna. A przynajmniej nie na głos. Konieczność zmierzania w zupełnie przeciwnym kierunku nastraja ją wojowniczo, a to, co z tego wojowania wyniknie, szybko zmieni się w miejscową legendę pt. „Jak adeptka magii okpiła króla”. Jak się jednak szybko okaże, instynkt każący dziewczynie wracać co sił w gościnne progi wampirzych chat (kto by pomyślał!) słusznie wymuszał pośpiech. Zarówno Len, jak i cała nacja przez niego rządzona stają bowiem w obliczu problemu o znacznie większej wadze. Wolha będzie musiała jednak zmierzyć się z nieprzychylnymi spojrzeniami różnych osób, od których zależy jej los, a także tym, co przyjdzie jej odkryć na własny temat.

Chyba najbardziej wyczekiwałam rozwinięcia wątku miłosnego pomiędzy Wolhą a Lenem – bo że coś takiego nastąpić musi, było niemal pewne. Wspomniane w pierwszym tomie małżeństwo władcy z kobietą z tejże kasty nabiera kształtów – zupełnie zresztą niemile widzianych i przez bohaterkę, i czytelniczkę, którą wówczas byłam. Wokół tego motywu osnuta jest cała historia części drugiej. Wrażenia (mocno mieszane, ale nadal zmuszające po prostu do weryfikacji przypuszczeń) potęguje myśl autorstwa niejakiego Cynicznego Minstrela, zawarta na wstępie książki: „Historia miłosna ze szczęśliwym zakończeniem nie ma cienia szansy, by przejść do legend…”. To ona była głównym powodem, dla którego „Wiedźmę Opiekunkę” skończyłam czytać praktycznie w jeden dzień. Po prostu musiałam wiedzieć!

Druga część Cyklu Belorskiego jest zdecydowanie udaną kontynuacją. Zachowuje lekki, żywy, interesujący styl poprzedniczki, minimalizując bądź w ogóle nie zawierając jej wad. Całość traci nieco infantylnego uroku i sztubackiego humoru na rzecz spojrzenia bardziej otwartego, dotyczącego życia jako takiego, nieograniczonego szkolnymi murami i sprowadzającego się do wyboru własnej drogi życiowej, nadal jednak jest wyjątkowo atrakcyjna. Drugą „Wiedźmę” czyta się świetnie, a niecierpliwość wiążąca się z koniecznością oczekiwana na tom kolejny, jest po skończeniu lektury ogromna.