W ostatniej recenzji książki osadzonej w świecie uniwersum Metro 2033 wspomniałem o mnogości gatunków literackich i imponującej rozpiętości tematów oferowanych przez tę serię. Mimo to, kolejnej powieści z serii, z akcją umiejscowioną we Włoszech, a dokładniej, w ruinach Rzymu, a później w drodze do Wenecji, udało się mnie zaskoczyć. Motywem przewodnim jest bowiem wiara. Nie tylko w boga chrześcijańskiego, ale także innych, w tym zupełnie zapomnianych. 20 lat po nuklearnej zagładzie, wyjdą oni ze swoich kryjówek, by opanować umysły śmiertelników i sprawić, żeby ci znów uwierzyli.

Głównym bohaterem jest ojciec John Daniels, będący jednocześnie przedstawicielem Kongregacji Nauki Wiary, znanej wcześniej jako Święta Inkwizycja. Dostaje on niezwykle ważną misję od kardynała Albaniego. Musi udać się do Wenecji i odszukać kardynała patriarchę, który rzekomo przetrwał katastrofę. Tylko on może objąć urząd papieża, co byłoby silną kartą przetargową dla słabnącej władzy Kościoła Katolickiego w podziemiach Watykanu i pozwoliłoby od nowa rozpalić płomień wiary w mieszkańcach. Oficjalnie treścią zadania jest zniszczenie ogniska herezji i właśnie dlatego zostaje tam wysłany ojciec Daniels wraz z drużyną doświadczonej w bojach Gwardii Watykańskiej.

Brzmi to niezbyt zachęcająco? Już pierwsze kilkadziesiąt stron trąci totalnym brakiem logiki, a fabuła jest szyta tak grubymi nićmi, że cała misja i otoczka w postaci życia w katakumbach brzmią wręcz absurdalnie głupio i nienaturalnie. Dla przykładu: Społeczeństwem rządzą dwie grupy. Mafijne rodziny zgarniające większość bogactw, żyjące w bogatszej części krypt i rządzące twardą ręką oraz wspólnota kościoła, nie mająca nic poza Gwardią Watykańską, która pracuje także dla rodzin, a jednak wciąż kościelni opływają w bogactwa, nie robiąc dla wspólnoty absolutnie nic. Oczywiście układ jest nieco bardziej skomplikowany i wyjaśnienie go, zajęłoby spory akapit, jednak wcale nie nadałoby mu prawdopodobieństwa, a wręcz obnażyłoby niemożliwość funkcjonowania podobnej struktury. Na domiar złego, około połowy książki zajmują rozważania ojca Danielsa nad sensem wiary oraz jego rosnącymi wątpliwościami, co nie przeszkadza mu przymykać oczu na zjawiska i zachowania, które powinien otwarcie tępić. Przez kolejne strony brnie się ciężko i nie pomaga w tym bardzo mała czcionka - przy jednoczesnej opasłości tego tomu przygód postapokaliptycznej społeczności.
Czytając „Korzenie niebios”, niejednokrotnie gubiłem się w akcji i zapominałem o tym, co właściwie dzieje się wokół i gdzie są bohaterowie powieści. A to wszystko przez wspomniane rozważania i dyskusje teologiczne, które ciągną się niemiłosiernie przez wiele kolejnych stron. Dodatkowo książka opiewa w błędy logiczne i czytając ją, zacząłem podejrzewać, że i sam autor miał momenty, w których gubił się w tym co sam napisał. Tekst jest też bardzo nierówny. Tak, jakby Tulio Avoledo przelewał na kolejne kartki swoje aktualne nastroje, co powoduje duże zaburzenia klimatu budowanego przez powieść. Nagłe, nie mające podstaw zrywy, bezpodstawne roztkliwianie się nad czyimś losem, by za chwilę zignorować śmierć przyjaciół i przejść nad tym niemal obojętnie to dopiero początek. Wszyscy bohaterowie wykazują podobny brak stabilności i nie byłoby w tym może nic złego, gdyby nie wcześniejsza kreacja części z nich na bezdusznych i nieczułych rębajłów, którzy ni z tego ni z owego wszyscy naraz się poddają i płaczą, by za chwilę, bez żadnego wyjaśnienia, znów przemienić się w killerów bez serca i zapomnieć, że jeszcze przed chwilą chcieli porzucić całą misję.

Istniało też kilka wątków pobocznych, które były ucinane bardzo szybko i wydawałoby się, że nie mają prawa już wrócić i przepadły wraz z przedmiotami silnie z nimi powiązanymi, żeby nagle pojawić się znów i wywrzeć silny wpływ na bieg wydarzeń. Problem w tym, że wspomniany przedmiot został utracony dużo wcześniej i „znaleziono” go również bez wyjaśnienia, a całość była tak przedstawiona, jakby wcale się nie zgubił.

Zupełnie nie potrafiłem się wczuć w głównego bohatera. Jego postępowanie, przemyślenia czy przekładanie tych drugich na zupełnie odwrotne czyny, sprawiało, że już sam nie wiedziałem czy to na pewno jego myśli, czy też może autor chciał coś przedstawić czytelnikowi. Apogeum tego zjawiska zostało osiągnięte pod koniec książki, kiedy wbrew wszelkiej logice i wszystkiemu co zostało dotąd napisane, nasz ojciec doznał pełnego nawrócenia i płomyk jego wiary został rozniecony na nowo…

„Korzenie niebios” zmęczyły mnie. To opasłe tomisko, w którym akcji jest tyle, że zanim się człowiek obudzi po usypiających filozoficznych rozważaniach autora, to te zdążą wrócić. Wycieczka do postapokaliptycznych Włoch okazała się dla mnie nudna i niezbyt ciekawa.

Czym jest imię? To jedno słowo, które określa nas przez całe życie, od zarania dziejów było czymś więcej niż tylko zbitkiem liter. Warstwa znaczeniowa każdego miana, dzisiaj już trochę zapomniana, pomijana w przypadku tych o obcym pochodzeniu, ale nadal bardzo widoczna w nazwach rodzimych, miała z założenia być swego rodzaju wróżbą na przyszłość, zaklęciem nadającym potomkowi określone cechy i kształtującym jego losy. Ta magiczna otoczka związana z imionami jest współcześnie w zaniku i już tylko z ciekawości, o ile w ogóle, szukamy źródłosłowu swoich personaliów. Szkoda – jako że związana z tym celebracja nadawania imienia, istniejąca przecież niemal we wszystkich kulturach i wierzeniach, ma w sobie coś niesamowicie uroczystego – i pięknego. A gdyby tak imię naprawdę było czymś więcej niż tylko słowem? Idąc jeszcze krok dalej – gdyby, poza ściśle określonymi cechami, posiadało nie tylko osobowość, ale i świadomość? Gdyby było niemal jak żywa istota, tylko tymczasowo zamieszkująca ludzkie ciało?

Aniela nie ma w życiu lekko. Będąc w bardzo nieciekawej sytuacji finansowej, po śmierci ojca i bankructwie rodzinnego gospodarstwa, aby skończyć wymarzone studia weterynaryjne zapracowuje się na śmierć. Roznosząc gazety w upalny dzień, ubrana w tandetną czerwoną pelerynę, po paru nieprzespanych nocach spędzonych na nauce, czuje się naprawdę kiepsko. Ma pecha trafić na stojącego w korku Zoltana Branderburga, doprowadzonego do ostateczności nie tylko przez warunki atmosferyczne, których nie poprawia klimatyzacja w samochodzie, ale i niekompetentną sekretarkę, która po raz kolejny zapomniała poinformować go o umówionym spotkaniu. Jego pogardliwe zachowanie wobec Anieli irytuje ją, ale podczas wręczania aroganckiemu biznesmenowi gazety dziewczyna zauważa pewien dziwny szczegół: wyraźnie widoczne pod skórą dłoni, wypełnione jakby czarnym płynem, wijące się żyły. Zastanawianie się nad własną przytomnością nie trwa długo, bohaterka po prostu mdleje na środku ulicy. W zamieszaniu, jakie wywołuje to zdarzenie, zniecierpliwiony Zoltan po prostu zabiera ją ze sobą, aby zbadał ją jego lekarz. Wydarzenia, których będzie ona świadkiem, przyniosą jej tyle radości, co cierpień.

On - zgryźliwy, cyniczny, ale nieziemsko przystojny i bogaty biznesmen i ona – biedna, ale piękna, a ponadto z dość wybuchowym charakterem. Znacie to skądś? No pewnie. Wątek romantyczny, który w pewnej specyficznej, fantastycznej otoczce gra tu główną rolę, jest sztampowy do bólu. To klasyka rozwijającej się fascynacji, w której mężczyzna postępuje wbrew sobie, zakochując się, ale próbując temu zaprzeczać, dzielnie wspierany przez kobietę zaprzeczającą jeszcze goręcej, ale i bardziej skłonną do ulegania nastrojowi chwili. W ich kontaktach królują niedopowiedzenia i niezręczności, a sytuacje, w których przekomarzają się w miejscach publicznych, pewni, że nikt się nie zorientuje w sytuacji (z motywem szef kontra pracownica na czele), po prostu wołają o pomstę do nieba.

Wszystko to ratuje pomysł na intrygę i jego realizacja. Nomen, cząstka człowieka odpowiadająca za jego cechy, tutaj jest czymś na kształt ducha czy też, jak niektórzy by to nazwali, duszy, która nie dość, że przechodzi reinkarnację, przenosząc się od zarania dziejów z ciała do ciała, to jeszcze ma swoje upodobania co do niego. Jeśli nosiciel wykazuje cechy niezgodne z preferencjami swojego Nomenu, bądź rozwija się w nieakceptowany przez nie sposób, może zostać go pozbawiony – co oznacza śmierć. Zasady postępowania w takich przypadkach określa Pryncypium, starożytny dokument, a proces zmiany nosiciela realizowany jest przez Laufrów, kontrolowanych przez Bractwo Hermanów – ludzi mających kontakt z Nominami. Laufrowie pozbawiani są uczuć w dość paskudny sposób w procesie septyzacji. Zoltan, jak nietrudno się domyślić, jest jednym z nich. Całość sprawia wrażenie, jakby imię nie było darem, lecz pasożytem, który może dać nosicielowi coś dobrego, ale też zabić go, a wszystko zależy od jego dobrej woli. Ipsum, czyli psychika danej osoby, ma tu jakby drugorzędne znaczenie. Motyw ten zdecydowanie ratuje książkę przed pozostawieniem po sobie smutnego niesmaku, jaki wywołuje przeczytanie setnej kolejnej podobnej powieści.

W przypadku bohaterów nie ma rewelacji. Aniela to osóbka dość temperamentna, przedsiębiorcza i wytrwała, potrafiąca zakasać rękawy i dokonać cudu, jeśli zajdzie taka potrzeba, i jako taka zaskarbia sobie sympatię czytelnika. Niezbyt trwale, niestety. Jej okazjonalna nieporadność, skłonność do paplania, co jej ślina na język przyniesie i nieliczenie się z autorytetami sprawiają, że w jej sytuacji wychodzi nie tylko na niewdzięczną, ale i nieracjonalnie myślącą, a ponad wszystko – emocjonalnie niestabilną. Kompletnie zadziwiała mnie jej skłonnością do „powstawania z umarłych” – raz słaba, omdlewająca i chora, minutę później bywała skłonna do biegów na wyścigi. Zoltan z kolei, tak typowy w swoim rodzaju, nawet jeśli tu zostało to całkiem zgrabnie wytłumaczone pełnioną przez niego rolą, w porównaniu ze swoją „wybranką” wypada nawet znośnie. Idealny bohater romansu rodem z książek z różową okładką – z ciekawym drugim dnem, którego Aniela, niestety, nie posiada.

Książkę czyta się dobrze – jest pisana płynnym, lekkim, dość kwiecistym w przypadku scen erotycznych językiem. Dramatyzm sytuacji jest opisany w sposób nieprzesadzony, napięcie dawkowane odpowiednio, bez niepotrzebnych przestojów czy zbytniego nagromadzenia szczegółów. Pod względem warsztatowym zaskoczyły mnie jednak potknięcia logiczne. O naprzemiennym padaniu i wstawaniu Anieli już wspomniałam, niech mi czytelnicy darują, że napomknę jeszcze – tu będzie spoiler – o tym, jak bohaterka ucieka z zamku Arkan po nocy spędzonej z Zoltanem. Pomijam fakt, że cała rzecz odbyła się, gdy była ona niemal nieprzytomna, po środkach uspokajających i załamana chorobą brata – mniejsza z tym. Otóż Anielę porwano zaraz po tym, wywieziono, w pościg ruszył zakochany Laufer. W miejscu, do którego zabierają ją porywacze, bada ją lekarz, a robi to z powodu... hmm, mdłości i zawrotów głowy, po czym, przed kolejną ucieczką ostrzega ją, by uważała na dziecko. W tym momencie po prostu opadła mi szczęka – wychodziłoby, że minęło coś koło doby od potencjalnego poczęcia. Potem autorka wspomina, że tak naprawdę minął tydzień, to jednak niewiele pomaga. Objawy ciąży, tak szybko? Więcej znajdzie się w książce niepasujących szczegółów, jak na przykład strój graficzki Marty, który miał całkowicie ukrywać kształty jej ciała, ale jednocześnie podkreśla talię (?!); porównanie septyki do glisty ziemnej (coś takiego nie istnieje! W ogóle słowo „glista” pojawia się w książce kilka razy, zawsze użyte błędnie) czy pastelowo-czekoladowy kolor włosów (jedno przeczy drugiemu).

„Pryncypium” jest książką mocno średnią, która zachwyci niewymagającego czytelnika, ale zniechęci tego bardziej uważnego. Interesująca od pierwszych stron, potem pokazuje pełen wachlarz swoich zalet i wad, z których tych drugich, niestety, ma sporo. Zakończenie, chociaż mdłe i zniechęcające, zwiera też element zaskoczenia – czy pojawi się może drugi tom? Zobaczymy. Osobom zaczytującym się w romanse paranormalne mogę z czystym sumieniem tę pozycję polecić, reszta niech próbuje na własne ryzyko.

Dzięki książce „Ciemne Tunele” ponownie wracamy do znanego z oryginalnej trylogii Glukhowsky’ego metra pod zniszczoną Moskwą. Dwadzieścia lat po wojnie nuklearnej, kiedy cały znany świat przestał właściwie istnieć w formie, jaką niegdyś znali ludzie, ci, którzy przetrwali wciąż nie uczą się na swoich błędach. Następują głębokie podziały między stacjami, chwiejne sojusze, wojny, powstają różnorodne systemy władzy z powrotem do komunizmu i nazizmu włącznie. A gdzieś w tym wszystkim tkwią stacje Wspólnoty Wojkowskiej, znane też jako Hulajpole, wyznające anarchistyczne poglądy. To właśnie tu zaczyna się nasza przygoda, w której głównym bohaterem jest jeden z „wojskowych” – Anatolij.

Fabularnie Anatolij wraz z oddziałem anarchistów musi udać się na linię czerwoną i zniszczyć tamtejsze laboratorium produkujące superludzi odpornych na promieniowanie i ból. Z takimi GML (bo tak nazywani są ci genetycznie zmodyfikowani) można objąć władzę nad całym metrem, a możliwe też, że i nad powierzchnią. Anarchiści podjęli się trudnego zadania powstrzymania komunistów przed absolutną dominacją.

Historia z początku opowiadana jest bardzo ciekawie i spójnie. Na pierwszych kilkudziesięciu stronach dowiadujemy się sporo o przeszłości głównego bohatera, między innymi to, skąd pochodzi, ale także dostarczane nam jest wiele szczegółów z historii samej stacji i jej rozwoju. Daje nam to na tyle szeroki obraz sytuacji, że nawet nie czytając książek z głównego cyklu jesteśmy w stanie bez problemu się w niej odnaleźć. Nasz Tola także jest postacią konkretną i łatwo zrozumieć jego pobudki. Znamy jego mocne i słabe strony, wiemy, czego się po nim spodziewać. Do czasu…

Właśnie. Książka ma bardzo nierówny poziom. Jak po przeczytaniu niemal połowy mógłbym spokojnie zaliczyć dzieło do jednego z najlepszych w całym uniwersum, tak kolejne strony skutecznie zniechęcały mnie do dalszej lektury. Nie doćć, że Anatolij zaczął zachowywać się zupełnie bez sensu (choćby ucięcie sobie drzemki w tunelu wentylacyjnym, kiedy tuż pod nim kłębiły się krwiożercze bestie próbujące dostać się na górę), to jeszcze sam autor stał się zupełnie niekonsekwentny i zaczął zwyczajnie gubić ważne wątki. Przykładem takiego zjawiska jest postrzelenie głównego bohatera w głowę (wyraźnie poczuł szarpnięcie, a później zauważył krew i nie był w stanie chodzić, gdyż przy każdej próbie mdlał), które zostaje zwyczajnie zapomniane i po kilku dniach Tola nie czuje już żadnych skutków rany. Ba, w ogóle jakby jej nie było! Pojawiają się też błędy logiczne, jak mijanie się w korytarzu, który był opisany jako „tak ciasny, że ledwo udało się do niego wcisnąć w pozycji przygarbionej”. Zresztą wielki, barczysty i ponad dwumetrowy mutant nie miał większych problemów, żeby iść tym samym korytarzem. To tylko kilka zarzutów, wymienienie wszystkich tego typu kwiatków zajęłoby kilka stron.

Warto zwrócić uwagę na samą historię, która również ucierpiała gdzieś w połowie książki przez gubione wątki, bezsensowne zachowania postaci oraz styl pisania, który możemy znać z forów dla początkujących pisarzy. Mam na myśli to naiwne podejście z bajek fantasy, gdzie bohater z każdego niebezpieczeństwa wychodzi przez zupełny przypadek, bo akurat tuż obok pojawił się niezbędny element pozwalający się uratować. Taki zabieg nie jest zły, póki nie powtarza się go za każdym razem.

Czytając „Ciemne Tunele” zwróciłem też uwagę na jedzenie. Zwykle nie przejmuję się takimi szczegółami, tak jak tym, że bohaterowie się nie myją czy też nie załatwiają swoich potrzeb fizjologicznych. Tylko że w tym wypadku autor kilkakrotnie zaznaczał, że Anatolij nie przyjął pokarmu przez trzy dni, a później, kiedy wszyscy jedzą, on wprost odmawia kolejnych posiłków. Łącząc to z postrzałem w głowę, wielokrotnym pobiciem i innymi urazami, których doznał, wychodzi na to, że jest on nieśmiertelny i nie musi jeść, pić, ani martwić się o jakiekolwiek drobnostki, takie jak promieniowanie (tutaj też pojawiły się spore rysy w opowieści, gdyż bohater powinien przyjąć sporą dawkę, a jakoś się o tym nie wspomina). Ostatnim zarzutem będzie zmieniający się nastrój powieści i koncepcja bohatera: Tola wychodzi na niebywale rozchwianego emocjonalnie człowieka. Nie byłoby może w tym nic złego, gdyby nie wspomniany wstęp i niemal połowa książki, gdzie była to zupełnie inna osoba.

Podsumowując: można przeczytać „Ciemne Tunele”, ale części z Was pewnie ta książka pozostawi głęboki niesmak. Powieść miała spory potencjał, który został niestety zmarnowany: na początku czuje się rękę doświadczonego pisarza, natomiast w dalszej części była to już wesoła opowiastka jakiegoś młodzika.

Trzecia wojna światowa. Obawia się jej wielu. Postęp technologiczny, liczne teorie spiskowe i ciągła niepewność co do intencji innych nacji potęgują tylko wrażenie nadciągającego nieszczęścia. Trudno się dziwić, że temat podłapali pisarze, snując przed żądnymi wrażeń czytelnikami coraz bardziej sensacyjne wizje. Jedną z ciekawszych tego typu fikcji historycznych jest cykl „Przymierze” Jakuba Pawełka, rozpoczęty w roku 2014 powieścią „Wschodni Grom”. Konflikt, rozpoczęty pomiędzy Rosją a Chinami w maju 2015, na tych dwóch państwach się nie zakończył, angażując coraz to nowe kraje. Nie zmieniło się jedno: fakt, że był on starciem mocarstw.

Chiny. Kto mógłby się spodziewać, że to państwo, przeludnione i trawione przed mnóstwo własnych, wewnętrznych problemów, stanie się nagle najgroźniejszym graczem światowej areny? Kiedy naukowcom z Tajwanu udaje się opracować metodę zimnej fuzji, sytuacja staje się bardziej niż napięta. Wyścig o sojusze i bezpieczeństwo własne rozegra się, jak zwykle, na najwyższych szczeblach władz – pomiędzy prezydentem USA, Albertem Armitage, zwierzchnikiem Rosji Wladimirem Putinem a chińskim Xi Jinpingiem.

„Pierścień ognia” jest czwartą częścią cyklu i pierwszą moją radą dla potencjalnego czytelnika jest, by nie zaczynał czytania jej bez zaznajomienia się z poprzednimi tomami. Wartka akcja rozpoczyna się od pierwszych stron, autor wrzuca nas od razu na pole bitwy, by przejść płynnie do sal Białego Domu czy chińskiego Zakazanego Miasta, gdzie absolutnie wszyscy są doskonale zapoznani z bieżącą sytuacją i nie tracą czasu na wyjaśnienia, co też działo się wcześniej. Wspomnień i retrospekcji w książce brak, warstwa opisowa jest oszczędna, ograniczając się jedynie do nakreślenia konkretnych, niezbędnych dla aktualnych wydarzeń szczegółów. Spory nacisk kładziony jest na opis zachowania postaci – jako że w „Pierścieniu…” na pierwszy plan wysuwają się stosunki dyplomatycznie i spora część scen poświęcona będzie właśnie rozmowom na najwyższym szczeblu, te szczegóły tworzą doskonały kontekst i pozwalają wyłapać więcej informacji, niż można uzyskać z samych dialogów. Gestykulacja, bardzo drobiazgowo potraktowana, z zaznaczeniem podłoża emocjonalnego ruchów i towarzyszącym im innym zjawiskom takim jak drżenie dłoni i wzrok skierowany w niewłaściwą stronę - te detale pozwalają na o wiele dokładniejszy wgląd w sytuację, niż się to zazwyczaj w literaturze tego typu spotyka.

Ze znanych postaci sceny politycznej dostaniemy tu Putina, który jawi się jako wyjątkowo twardy i nieprzejednany gracz, pewien swojej roli. Pamiętajmy jednak, że akcja książki rozgrywa się w roku 2023, a więc kawałek w przyszłość. Dość znamiennym jest fakt, że wobec znaczących zmian na stanowiskach w innych państwach, to właśnie ten człowiek pozostał w tym samym punkcie, w którym był jeszcze kilkanaście lat temu. Reszta nazwisk głów państw została dobrana w interesujący sposób – Armitage w Stanach, Żuławski w Polsce – piękne nawiązania do klasyki fantastyki. Pod względem konstrukcji postaci nie ma już jednak tak dobrze. Są one dość podobne, reprezentują ten sam model zachowań i niemal nie posiadają cech, które by je odróżniały od pozostałych. Lepiej wypadają pod tym względem bohaterowie drugoplanowi i ci, którzy uczestniczą w akcjach: zarówno żołnierze, jak i cywile. U nich można zauważyć indywidualne rysy charakteru, nietłumione sztywną etykietą oficjalnych spotkań; to oni będą przeżywać rozterki natury moralnej i zastanawiać się nad sensem swojego działania.

„Pierścień ognia” jest książka wysoce angażującą ze względu na dynamiczną akcję i mnogość nowych motywów, których nie szczędzi czytelnikowi autor. Kontrast pomiędzy emocjonalną sterylnością obiektów rządowych a chaosem wojennej codzienności jest tu bardzo mocno odczuwalny, a wrażenie to potęgują wstawki z „Wiadomości TVN24”, z których dowiemy się sporo na temat oficjalnej wersji wydarzeń na froncie. Dla miłośników fikcji wojennej cykl Pawełka powinien być pozycją obowiązkową, dla reszty – ciekawostką z głębszym przesłaniem.