Co się stanie, gdy autor postanowi w jednej książce zmieszać prawdę historyczną z fikcją, dodać do tego trochę sensacji, magii oraz istot nie z naszego świata, a wszystko to doprawić ciekawymi bohaterami? Jak pokazał Adam Przechrzta w dwóch tomach cyklu Materia Prima, może wyjść z tego interesująca powieść, która zapewni czytelnikom niezłą rozrywkę. Książki „Adept” i „Namiestnik” z pewnością wielu osobom przypadły do gustu i udowodniły, że czasem tak niezwykłe połączenie może dać interesujący efekt. Spod pióra pisarza wyszła ostatnio kolejna opowieść – genialny aptekarz Olaf Arnoldowicz Rudnicki i jego przyjaciele powracają w trzeciej części cyklu Materia Prima.

Baron Rudnicki nie ma ani chwili spokoju. Stał się ogólnie znaną i szanowaną personą, co sprawia, że zgłaszają się do niego kolejne osoby z prośbą o pomoc lub załatwienie takiej czy innej sprawy. Wciągają go tym samym w polityczne i obyczajowe afery. A ponieważ władza i bogactwo nie wypaczyły jego dobrodusznego charakteru, aptekarz jest bez przerwy zajęty rozwiązywaniem cudzych problemów. Nie udaje mu się też uciec od wielkiej polityki – walka na wojennych frontach wciąż trwa, wielkie mocarstwa bez skrępowania sięgają po moc adeptów, a Rzeczpospolita Warszawska upomina się o jego umiejętności.

Nie najlepiej ma się też sytuacja w przypadku theokataratos: przez ciągle poszerzające się korytarze docierają z innego wymiaru nowe potwory i inteligentne istoty o wielkiej mocy. Giną też młode podopieczne luksusowego domu publicznego i wygląda na to, że w ich zniknięcia zamieszani są właśnie Przeklęci.

Tymczasem Aleksander Borysowicz Samarin zrezygnował ze służby wojskowej i mimo że bardzo pragnie spokoju, nie może się nim cieszyć, bo mordercy z Amici Mortis wciąż dybią na jego życie. Ponadto przyjmuje posadę wychowawcy młodego carewicza, czym sprowadza na siebie i Annę gniew arystokracji.

Ostatni tom cyklu Materia Prima zdecydowanie różni się od pozostałych części przede wszystkim sposobem prowadzenia fabuły. Mniej tu akcji i nagłych zwrotów fabularnych, za to więcej motywów obyczajowych, społecznych i historycznych. Ponadto kolejne wątki mnożą się jak króliki na wiosnę. Niektóre z nich są w moim odczuciu niepotrzebne lub nieuzasadnione, inne zupełnie niewykorzystane albo potraktowane po macoszemu, jak np. walka z potężnym Przeklętym. Może się też rzucać w oczy łatwość, z jaką bohaterowie radzą sobie z piętrzącymi się problemami, a także tempo, w którym autor zmierza do zakończenia. Końcówka powieści zaś wiele osób może zaskoczyć – prawie nic jej nie zapowiada, natomiast sposób, w jaki rozchodzą się ścieżki głównych bohaterów, odrobinę rozczarowuje. Przyznam szczerze, że spodziewałam się innego zakończenia cyklu, mimo że ostatecznie prawie wszystkie wątki znalazły swój finał.

Na kilka słów komentarza zasługują też bohaterowie „Cienia”, przede wszystkim Olaf Rudnicki. To ciekawy i barwny charakter, którego nie sposób nie polubić. W trakcie lektury pierwszej części cyklu można było odnieść wrażenie, że ten niepozorny aptekarz, porządny obywatel i patriota, który co chwilę pakuje się w kłopoty, skrywa jakąś tajemnicę. Teraz to doznanie znika, jakby ciągnące się za Rudnickim mroczne widmo zupełnie rozpłynęło się w natłoku spraw. Tymczasem Aleksander Borysowicz Samarin złagodniał i stracił „pazur”, a Anastazja oraz Luna (która ją w pewnym momencie zastąpiła), zeszły na dalszy plan i pojawiają się na kartach powieści tylko wtedy, gdy trzeba wyjaśnić istotne kwestie związane z magią i Enklawami. Szkoda, bo to właśnie trio Rudnicki–Samarin–Anastazja stanowiło podstawę, na której mogła rozwijać się cała fabularna otoczka powieści.

Nie oznacza to jednak, że trzeci tom cyklu Materia Prima jest książką złą. Nie ma może efektu wow, ale powieść utrzymana jest na wysokim poziomie, zbliżonym do poprzednich części. Tło historyczne i obyczajowe zostało odtworzone z niezwykłą precyzją, akcja toczy się szybko i potrafi wciągnąć, bohaterowie są autentyczni (no, może oprócz tego, że zbyt łatwo radzą sobie z każdym problemem), a połączenie elementów powieści sensacyjnej, historycznej i fantastycznej daje wyjątkowy rezultat. Ponadto niezwykle przyjemny styl autora sprawia, że od książki trudno się oderwać.

Jeśli komuś podobały się książki „Adept” i „Namiestnik”, powinien sięgnąć też po „Cień”, aby poznać dalsze losy Olafa Rudnickiego, a przede wszystkim zakończenie opowieści o tym niezwykłym aptekarzu, zwłaszcza że gdzieś w oddali tli się iskierka nadziei, że o Rudnickim, Samarinie i ich towarzyszach jeszcze przeczytamy.

Jeśli miałbym wskazać jedną najbardziej charakterystyczną cechę twórczości Miroslava Żambocha, z pewnością byłaby to dowolność (i swawolność), z jaką pisarz z Ostrawy buduje światy w swoich powieściach. Nie zważając na to, co wiemy o światotworzeniu w literaturze, bez jakichkolwiek zahamowań miesza ze sobą motywy z, zdawałoby się, odległych nurtów fantastyki, za każdym razem tworząc coś... wyjątkowego. Zdecydowanie jego ulubionym zabiegiem jest wprawianie czytelnika w osłupienie, bawiąc się jego oczekiwaniami – kiedy myślisz, że wiesz już, jak działa nowe uniwersum, które wykreował, nagle pojawia się coś, czego wcześniej tam nie było. Czasami te twory zadziwiają, kiedy z pozoru niepasujące do siebie elementy zaskakują i okazują się idealnie ze sobą współgrać – takie zjawisko zaobserwowaliśmy, na przykład, w cyklu o wrażliwym zabijace Koniaszu, którego nie byli w stanie popsuć nawet wyskakujący znikąd wojownicy ninja czy Indianie. Jednak bawiąc się w taką literacką alchemię łatwo przesadzić, serwując czytelnikowi miksturę, po której będzie się czuł niepewnie. Czy nowe dzieło Żambocha, „Mroczny Zbawiciel”, przyprawia o lot, czy raczej o twardy kontakt z glebą?

Świat się popsuł. „No nie, znowu?”, zakrzykną teraz stali czytelnicy. Owszem – jakimś sposobem sfery niematerialne przemieszały się z naszym światem... Dlatego w ponurej przyszłości naprzeciw cyborgów i sztucznych inteligencji stają zapomniani bogowie, demony, duchy, upiory, magowie i cała reszta tego tałatajstwa. Łowcy nagród nanoszą na swoje naboje magiczne symbole, żeby bardziej bolało, egzorcystom żyje się tak, jak nigdy dotąd – i tylko zwykli ludzie jacyś mniej zadowoleni. W końcu każdego dnia można zostać opętanym, złożonym w ofierze, albo, cóż, napadniętym, zamordowanym, wypatroszonym i ograbionym. Gdyż, jak się okazuje, człowiek to też trochę potwór.

Bohaterem jest R.C. Co to znaczy? Jeśli go zapytacie, pewnie odpowie, że nie ma pojęcia. Zapewne nie będziecie chcieli zapytać, bo facet niekoniecznie jest czarującym rozmówcą – facjata pozszywana z kilku innych, w połowie zajmowana przez kapryśne cyber-oko, lewe ramię, które składa się z pęków demonicznych kleszczy tylko nadludzkim wysiłkiem woli uformowanych w kończynę o względnie ludzkim kształcie... Poza tym jest raczej duży – na tyle duży, że spokojnie dzierży w jednym łapsku ręczny granatnik, w drugim półautomatyczną śrutówkę i strzela z obu naraz jakby to była folia bąbelkowa. R.C. ma paskudny sekret – paskudniejszy niż jego facjata: w głowie siedzi mu demon, który zmusza go do robienia całej masy rzeczy, które dawnemu R.C. nigdy nie przyszłyby do głowy. Dawnemu? No właśnie – nasz gieroj ma amnezję. Wie, że kiedyś był kimś ważnym, ale za nic nie może sobie przypomnieć, kim dokładnie i czym się wtedy wsławił. Pogoń za strzępkami wspomnień stanowi dla niego główną motywację, dla której pakuje się w całą masę nieprzyjemnych historii, siekąc, rąbiąc i tłukąc na lewo i prawo – ludzi, demony, a nawet niektórych bogów.

Tekst z okładki jest mylący – zajawka poleca bowiem lekturę nowego dzieła Żambocha fanom takich tekstów kultury, jak „Fallout” czy „Neuroshima”. Sam na chwilę dałem się omotać, a za sprawą podobieństwa bohatera do jednego z protagonistów „Zakutego w stal” myślałem nawet, że „Mroczny Zbawiciel” stanowi kontynuację tegoż. Przez pierwsze parę stron autor rzeczywiście kreśli przed czytelnikiem wizję postatomowego pustkowia i samotnego miasteczka pośrodku niczego. Pierwsze wrażenie, jak to u Żambocha, pryska szybko, ustępując miejsca coraz to większemu zmieszaniu, kiedy domniemany „Mad Max inaczej” przepoczwarza się na naszych oczach w „Constantine'a na sterydach”. Przejście to sprawia wrażenie mało płynnego, stąd w śledzeniu fabuły przeszkadza przede wszystkim walka z własnymi oczekiwaniami wobec utworu.

Od technicznej strony mamy tu do czynienia z ciągiem luźno powiązanych związkiem przyczynowo-skutkowym opowiadań, w których R.C. zwiedza coraz to nowe obszary na swojej drodze przez Karpaty aż do Ostrawy, ścierając się zarówno z lokalnym elementem przestępczym, jak i tym nadprzyrodzonym. Narracja jest pierwszoosobowa, prowadzona w dość typowy dla tego autora sposób – z perspektywy twardego maczo silącego się czasem na humor. O ile jednak w innych książkach Żambocha wychodzi to nieco bardziej naturalnie, o tyle R.C. jako narrator – i bohater – nie przekonał mnie do siebie wcale, sprawiając wrażenie pozszywanego z kawałków innych ludzi nie tylko dosłownie, ale w głębszym, metaforycznym sensie – stanowiąc hybrydę wszystkich dotychczasowych herosów Żambocha.

Na tym podobieństwa się nie kończą. Jeśli ktoś z Was pamięta opowiadania o Koniaszu – albo Baklym – na pewno wie, jak ekscytującym było pierwsze pięć razy, kiedy protagonista po otrzymaniu z pozoru śmiertelnych ran podnosił się, by walczyć dalej i spuścić swoim oprawcom tęgie lanie. Bohater „Mrocznego Zbawiciela” celuje w tym również, nie zważając na to, że jego korpus został oddzielony od reszty ciała, porąbanego, na przykład, na trzycyfrową liczbę części, że ktoś umieścił w jego brzuchu cały magazynek naboi z karabinu szturmowego nafaszerowanych zaklęciami do zabijania srogich buców. Są również sceny erotyczne, bo każdy kipiący testosteronem chodzący czołg musi się czasem trochę wyszumieć – tutaj subtelne jak negocjacje za pomocą granatnika i zwykle kończące się w podobnie malowniczy sposób. Fani oderwanych kończyn albo penetracji za pomocą ostrych narzędzi będą wniebowzięci.

Trzeba jednak przyznać, że przy dostatecznym zawieszeniu niewiary i przymknięciu oka na pewne detale, mogą się tu podobać widowiskowe, niemal filmowe sekwencje starć. Żamboch nie szczędzi fajerwerków – efekty zaklęć czy użycia ciężkiej broni opisane są z ogromnym pietyzmem, podobnie jak sceny walki wręcz. To kolejny znak rozpoznawczy autora – niczym taki czeski Rodriguez, tylko zamiast reżyserować, pisze.

Komu polecić „Mrocznego Zbawiciela”? Cóż, na pewno nie fanom „Fallouta” czy Zony Fabrycznej, którzy oczekiwaliby po nowej propozycji Fabryki Słów podobnego zestawu wrażeń. Bez wątpienia przypadnie do gustu komuś, kto szuka czegoś lekkiego i dynamicznego do poczytania bez chęci zbytniego angażowania się w fabularne zawiłości, nie ma niczego przeciwko wiadrom przemocy – oraz nie czytał w przeszłości zbyt wielu powieści Żambocha. Po spełnieniu tych wszystkich warunków można się przyzwoicie bawić w towarzystwie R.C., najtwardszego zabijaki tego sezonu. To znaczy... zadowalająco – takich rodzajów zabawy raczej nie znajdziemy w słowniku pod hasłem „przyzwoitość”.

Pierwszy tom cyklu Materia Prima Adama Przechrzty, czyli „Adept”, zachwycił zapewne wiele osób niezwykłym mariażem powieści sensacyjnej i kilku podgatunków fantastyki, a do tego wciągającą historią i interesującymi bohaterami. Po miłym spotkaniu z tą powieścią przyszedł czas na kontynuację przygód Olafa Rudnickiego i jego przyjaciół.

Do Warszawy powracamy wiosną 1916 roku. Trwa wojna, a miasto znajduje się pod niemiecką okupacją. Rosjanie wycofali się na wschód i przygotowują się do kontrnatarcia. Polskie podziemie niepodległościowe planuje wykorzystać wojenną zawieruchę do własnych celów i spróbować walczyć o wolną Polskę. Pogarsza się także sytuacja w Enklawach. Przez magiczne korytarze przybywają do naszego świata coraz silniejsi theokatarathos, stwarzający realne i poważne zagrożenie. Tymczasem Olaf Arnoldowicz Rudnicki staje się ważną i wpływową personą, a na głowie ma prywatne problemy związane przede wszystkim z prowadzeniem hotelu „Azyl”. W dodatku wiele osób stara się wciągnąć go – tradycyjnie już – w różne intrygi sięgające najwyższych szczebli władzy. Dostaje też propozycję nie do odrzucenia: musi ponownie udać się do Petersburga i pomóc synowi cara. Przyjaciel Olafa, Aleksander Borysewicz Samarin, wrócił do ojczyzny, gdzie nieustannie mierzy się ze swoimi wrogami, zwłaszcza z członkami tajnego stowarzyszenia Amici Mortis. Anastazja osiedliła się w Warszawie i pomaga aptekarzowi w kwestiach związanych z Enklawami, które do odwołania zostały zamknięte na głucho – nikt nie ma do nich prawa wstępu, chociaż zapasy pierwotnej materii kurczą się w zastraszającym tempie.

Czy dużo zmieniło się w „Namiestniku” w stosunku do pierwszej części cyklu Materia Prima? Książka zdecydowanie trzyma poziom poprzedniczki, a czytelnika podtrzymuje w przyjemnym napięciu i momentalnie wciąga w opisane intrygi. Lekki styl i przyjemny język autora sprawiają, że trudno jest przerwać lekturę. Przy okazji mamy więcej wszystkiego: wątków, akcji, bitew, magii, silnych potworów z Enklaw, pojawia się też kilku nowych sprzymierzeńców oraz wrogów. Mimo to akcja toczy się ustalonym rytmem, wszystko ma tu swój czas i miejsce, a my nie gubimy się w gąszczu fabularnych zawiłości i powiązań między licznymi bohaterami.

Istotną zmianą w stosunku do „Adepta” jest wprowadzenie rozróżnienia na rozdziały, w których towarzyszymy Olafowi albo generałowi Samarinowi. Dzięki temu możemy obserwować wydarzenia, które mają miejsce zarówno w Warszawie, jak i w Petersburgu czy jego okolicach. Duet Rudnicki–Samarin wciąż sprawdza się doskonale. Pomimo różnic narodowościowych, odmiennych poglądów i sposobu patrzenia na świat, panowie idealnie się uzupełniają, a ich słowne przepychanki mają moc wprawiania w dobry humor, chociaż czasem przypominają rozmowy dokuczających sobie nastolatków, a nie statecznych gentlemanów żyjących na początku XX wieku.

Adam Przechrzta umiejętnie łączy ze sobą prawdę historyczną i elementy fantastyczne – wszystko składa się w spójną i logiczną całość. W dodatku pokazuje nam wizję świata, w którym władający magią adepci stają się śmiertelną bronią w światowym konflikcie – na równi z nowoczesnym sprzętem wojskowym.

Na uwagę ponownie zasługuje oprawa powieści, przede wszystkim idealnie pasująca do jej klimatu okładka i ilustracje przypominające karty komiksu. Dostajemy też słowniczek obcojęzycznych zwrotów oraz wykaz postaci historycznych, które wystąpiły w książce.

„Namiestnik” to udana kontynuacja pierwszego tomu cyklu Materia Prima. Jeśli komuś podobał się „Adept”, to powinien sięgnąć po kolejną część – na pewno nie będzie rozczarowany, bo autor ponownie serwuje nam wszystko to, co było „smaczne” w poprzedniej książce, tylko w zdecydowanie większej ilości.